DNS (Domain Name System) Nedir ve Nasıl Çalışır? (2025)

İÇİNDEKİLER

• DNS Nedir?

• DNS Nasıl Çalışır?

• DNS Sunucusu Nedir?

• DNS Sunucusu Türleri Nelerdir?

• DNS Çözümleyicisi Nedir?

• DNS Sorgusu Türleri Nelerdir?

• DNS Kayıt Türleri Nelerdir?

• DNS İçin Gerekli Olan Dosya Türleri Nelerdir?

• DNS Ayarları Nasıl Yapılır?

Akıllı telefonunuzdan veya dizüstü bilgisayarınızdan, büyük perakende web sitelerine içerik sağlayan sunuculara kadar internet ağında bulunan tüm bilgisayarlar, IP adreslerini kullanarak birbirlerini bulur ve iletişim kurar. Bizler de kaleme almış olduğumuz yazımızda, bu sistemin yapı taşı olan DNS’i ve “DNS Nedir?” sorusunu detaylı olarak inceleyeceğiz.

DNS Nedir?

Alan Adı Sistemi (Domain Name System – DNS), internetin telefon rehberi olarak tanımlanabilir. Web tarayıcıları, İnternet Protokolü (IP) adresleri aracılığıyla iletişim kurar. DNS, kullanıcıların tarayıcılarına yazdıkları alan adlarını (ör. ikas.com) ilgili IP adreslerine (ör. 192.168.1.1) çevirerek internet kaynaklarına erişimi sağlar.

İnternete bağlı her cihazın, diğer cihazlar tarafından bulunmasını sağlayan benzersiz bir IP adresi vardır. DNS, kullanıcıların her web sitesi için karmaşık IP adreslerini ezberlemesine gerek kalmadan, anlaşılır alan adlarını kullanmasına olanak tanır. Örneğin, “ikas.com” yazarak bir web sitesine erişmek, DNS sayesinde mümkün olur.

DNS Nasıl Çalışır?

DNS, bir alan adını (ör. www.ornek.com) bilgisayarın anlayacağı bir IP adresine (ör. 192.168.1.1) çeviren çözümleme (resolution) sürecini yönetir. Bu süreç, internet üzerindeki cihazların doğru sunuculara bağlanmasını sağlar, tıpkı bir sokak adresinin belirli bir konumu bulmak için kullanılması gibi.

DNS çözümlemesi, aşağıdaki adımlarla çalışır:

1. Kullanıcı Sorgusu: Kullanıcı, tarayıcıya bir alan adı (ör. www.ornek.com) girer.

2. DNS Çözümleyicisine İstek: Tarayıcı, bu alan adını çözmek için bir DNS çözümleyicisine (genellikle internet servis sağlayıcısı tarafından sağlanır) istek gönderir.

3. DNS Sunucularına Sorgu: Çözümleyici, sırasıyla Root Nameserver, TLD Nameserver ve Authoritative Nameserver’a sorgular göndererek ilgili IP adresini bulur.

4. IP Adresinin Dönüşü: Çözümleyici, bulunan IP adresini tarayıcıya iletir ve tarayıcı bu adrese bağlanarak web sayfasını yükler.

Bu süreç, “perde arkasında” milisaniyeler içinde gerçekleşir ve kullanıcıdan ek bir etkileşim gerektirmez.

DNS Sunucusu Nedir?

DNS sunucusu, DNS sisteminin çalıştığı altyapıyı sağlayan bilgisayarlardır. Alan adlarını IP adreslerine çevirmek için sorguları işler ve yanıtlar döndürür. DNS sunucuları, internetin hızlı ve güvenilir çalışması için kritik bir rol oynar.

DNS Sunucusu Türleri Nelerdir?

Bir web sayfasının yüklenmesi sırasında dört ana DNS sunucusu türü devreye girer:

1. DNS Recursor

   • Kullanıcıdan gelen sorguları alır ve gerekli IP adresini bulmak için diğer DNS sunucularına istek gönderir.

   • Kütüphanede bir kitabı bulmak için kütüphaneciye danışmak gibi çalışır.

2. Root Nameserver

   • DNS çözümlemesinin ilk adımıdır. Alan adını çözmek için doğru TLD Nameserver’a yönlendirme yapar.

   • Kütüphanede kitap raflarına işaret eden bir dizin gibi işlev görür.

3. TLD Nameserver

   • Üst düzey alan adlarını (ör. .com, .org) yönetir ve alan adının son kısmına (ör. “com”) göre yetkili sunucuya yönlendirir.

   • Kütüphanede belirli bir kitap rafı gibi düşünülebilir.

4. Authoritative Nameserver

   • İstenen alan adının IP adresini içeren son duraktır. Bu sunucu, IP adresini DNS Recursor’a geri döndürür.

   • Kütüphanede bir sözlük gibi çalışır.

DNS Çözümleyicisi Nedir?

DNS çözümleyicisi (resolver), DNS sorgusunun başlangıç noktasıdır ve istemcinin (ör. web tarayıcısı) alan adını IP adresine çevirme talebini işler. Çözümleyici, gerekli sorguları başlatır ve Root, TLD ve Authoritative sunucularla iletişim kurarak doğru IP adresini bulur.

• Özyinelemeli (Recursive) Çözümleyici: Sorguyu tamamen çözmek için tüm adımları takip eder ve istemciye nihai yanıtı döndürür.

• Yetkili (Authoritative) Çözümleyici: Belirli bir alan adına ait kayıtları doğrudan sağlar.

Örneğin, Cloudflare, Google DNS ve OpenDNS gibi hizmetler, özyinelemeli çözümleyiciler sunar ve optimize edilmiş veri merkezleriyle hızlı sorgu işleme sağlar.

DNS Sorgusu Türleri Nelerdir?

DNS çözümlemesi sırasında kullanılan üç temel sorgu türü vardır:

1. Recursive (Özyinelemeli) Sorgu

   • İstemci, DNS sunucusundan tam bir yanıt (IP adresi veya hata mesajı) bekler.

   • Çözümleyici, tüm adımları tamamlayarak sorguyu çözer.

2. Iterative (Yinelemeli) Sorgu

   • İstemci, sunucunun en iyi yanıtı vermesine izin verir. Eğer sunucuda tam eşleşme yoksa, daha düşük seviyeli bir yetkili sunucuya yönlendirme yapılır.

   • Bu süreç, yanıt bulunana veya hata oluşana kadar devam eder.

3. Non-Recursive (Özyinelemeli Olmayan) Sorgu

   • Çözümleyici, önbelleğe alınmış verileri kullanarak sorguyu hızlıca çözer.

   • Genellikle yerel önbellek veya doğrudan yetkili sunucuyla iletişim için kullanılır, böylece ek sorgulara gerek kalmaz.

Bu sorgu türlerinin kombinasyonu, DNS çözümlemesini daha hızlı ve verimli hale getirir.

DNS Kayıt Türleri Nelerdir?

DNS kayıtları, alan adları ve IP adresleri arasındaki eşleşmeleri tanımlayan talimatlardır. Bölge Dosyası (Zone File) içinde saklanır ve DNS sunucularının sorguları doğru yönlendirmesini sağlar. Başlıca DNS kayıt türleri şunlardır:

• A Kayıt: Tam nitelikli alan adını (FQDN) bir IPv4 adresine eşler (ör. ikas.com → 192.168.1.1).

• AAAA Kayıt: IPv6 adresiyle eşleşir (ör. akıllı telefonlar IPv6’yı tercih eder).

• CNAME Kayıt: Bir alan adını başka bir alan adına yönlendirir (takma ad). IP adresi yerine başka bir FQDN’ye işaret eder.

• ANAME Kayıt: Alan adının tabanını bir FQDN’ye yönlendirir (CNAME benzeri, ancak kök alanlar için).

• SOA Kayıt (Start of Authority): Alanla ilgili yönetim bilgilerini (ör. yetkili sunucu, yenileme süreleri) depolar.

• NS Kayıt: Alan için yetkili ad sunucularını belirtir.

• MX Kayıt (Mail eXchange): E-posta teslimatından sorumlu posta sunucusunu tanımlar.

• TXT Kayıt: E-posta doğrulama, site sahipliği doğrulama veya çerçeve politikaları için metin tabanlı bilgiler içerir.

• SRV Kayıt: Anlık mesajlaşma veya VoIP gibi hizmetler için belirli bir ana bilgisayara ve bağlantı noktasına yönlendirme yapar.

• PTR Kayıt: IP adresini alan adıyla eşleştirir (ters DNS sorguları için kullanılır).

• SPF Kayıt: E-posta sahteciliğini önlemek için yetkili e-posta sunucularını tanımlar.

DNS İçin Gerekli Olan Dosya Türleri Nelerdir?

DNS’nin düzgün çalışması için belirli dosya türleri gereklidir. Bu dosyalar, DNS sunucusunun yapılandırmasını ve veri yönetimini sağlar:

• Boot Dosyası: DNS sunucusunun başlatıldığında okuduğu ilk dosyadır. Yapılandırma ayarlarını içerir.

• Local Dosyası: Yerel makinenin adresini çözmek için kullanılır (ör. localhost).

• CA Dosyası (named.ca): Root Nameserver’ların adreslerini içerir.

• Hosts Dosyası (named.hosts): DNS alanındaki tüm adreslerin toplandığı dosyadır.

• Reverse Dosyası (named.reverse): IP adreslerini makine adlarına çevirmek için kullanılır (ters DNS sorguları).

Bu dosyalar, DNS sunucusunun doğru çalışması ve sorguların çözülmesi için kritik öneme sahiptir.

DNS Ayarları Nasıl Yapılır?

DNS ayarları, bir alan adının çevrimiçi hizmetlere (web siteleri, e-posta) bağlanmasını sağlayan kayıtların yapılandırılmasını ifade eder. DNS ayarları, genellikle alan adı kayıt şirketinin (ör. GoDaddy, Namecheap) veya hosting sağlayıcısının DNS Yönetim Arayüzü üzerinden yapılır.

Adım Adım DNS Ayarları:

1. Alan Adı Yönetim Paneline Giriş Yapın:

   • Alan adınızı satın aldığınız kayıt şirketinin web sitesine gidin.

   • Hesabınıza giriş yapın ve “DNS Yönetimi” veya “Alan Adı Ayarları” sekmesini bulun.

2. DNS Kayıtlarını Düzenleyin:

   • A Kayıt: Web sitenizin IP adresini ekleyin (ör. ikas.com → 192.168.1.1).

   • MX Kayıt: E-posta sunucunuzun adresini belirtin (ör. mail.ikas.com).

   • CNAME Kayıt: Alt alan adlarını yönlendirin (ör. blog.ikas.com → ikas.com).

   • TXT Kayıt: SPF veya doğrulama bilgileri ekleyin.

   • NS Kayıt: Yetkili ad sunucularını güncelleyin (genellikle hosting sağlayıcınız sağlar).

3. Değişiklikleri Kaydedin:

   • Ayarları kaydettikten sonra, değişikliklerin DNS sunucularına yayılması (propagation) 24-48 saat sürebilir. Bu süreyi azaltmak için sık değişiklik yapmaktan kaçının.

4. Test Edin:

   • nslookup veya dig komutlarını kullanarak DNS kayıtlarınızı kontrol edin.

   • Alternatif olarak, whois.domaintools.com gibi araçlarla ayarlarınızı doğrulayın.

Notlar:

• DNS ayarlarında yapılan hatalar, web sitesi veya e-posta erişimini kesintiye uğratabilir. Değişiklik öncesi mevcut ayarları yedekleyin.

• Yayılma süresi, internet servis sağlayıcılarına ve önbellek ayarlarına bağlı olarak değişebilir.

DNS Ayarlarının Çeşitleri:

• A Kayıt: Ana bilgisayar adlarını IPv4 adreslerine çevirir.

• NS Kayıt: Yetkili ad sunucularını tanımlar.

• MX Kayıt: E-posta teslimat yerini belirtir.

• CNAME Kayıt: Takma adlar oluşturur.

• TXT Kayıt: Ek bilgiler ve doğrulama için kullanılır.