Dünya Bankası ve IMF: Küresel Ekonominin İki Devi

Dünya Bankası ve IMF: Küresel Ekonominin İki Devi
Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu (IMF), küresel ekonomiyi şekillendiren iki büyük güç. Ülkelerin ekonomik istikrarını sağlama, kalkınmayı destekleme ve finansal krizlere çözüm üretme misyonlarıyla hareket eden bu kuruluşlar, altyapı projelerinden sürdürülebilir büyümeye kadar geniş bir alanda etkili. Bu yazıda, Dünya Bankası ve IMF’nin kuruluş amaçlarını, işleyişlerini, farklarını ve Türkiye ile ilişkilerini detaylıca ele alıyoruz.

Dünya Bankası ve IMF Neden Kuruldu?
Dünya Bankası ve IMF, 1944’te Bretton Woods Konferansı’nda, İkinci Dünya Savaşı’nın yarattığı ekonomik yıkımı onarmak ve küresel istikrarı sağlamak amacıyla kuruldu. Savaş sonrası ülkeler borç yükü ve istikrarsızlıkla boğuşurken, uluslararası ticareti canlandırmak ve ödemeler dengesini düzenlemek için bir sisteme ihtiyaç duyuluyordu. Bu iki kuruluş, savaşın etkilerini hafifletmek ve gelecekteki krizleri önlemek için tasarlandı. Konferansta sabit döviz kuru sistemi de kabul edilerek ekonomik istikrarın temelleri atıldı.

Dünya Bankası (World Bank) Nedir?
Dünya Bankası, 1944’te Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD) adıyla kurulan ve yoksulluğu azaltarak kalkınmayı teşvik etmeyi hedefleyen bir finans kuruluşudur. Zamanla “Dünya Bankası Grubu” haline gelerek beş alt kurumu kapsayan bir yapıya evrildi:

• IBRD: Orta ve düşük gelirli ülkelere kredi sağlar.
• IDA: En yoksul ülkelere faizsiz kredi ve hibe sunar.
• IFC: Özel sektör yatırımlarını destekler.
• MIGA: Yatırım sigortası hizmeti verir.
• ICSID: Yatırım anlaşmazlıklarını çözer.

Bankanın misyonu, düşük ve orta gelirli ülkelerde yaşam standartlarını iyileştirmektir. Eğitim, sağlık, altyapı, yenilenebilir enerji ve sürdürülebilir tarım gibi projelerle ekonomik büyümeyi teşvik eder. Finansmanını uluslararası tahvil ihracı, üye ülkelerin katkıları ve uzun vadeli düşük faizli kredilerle sağlar. Ayrıca teknik yardım ve bilgi paylaşımıyla ülkelerin kapasitesini artırır. Günümüzde iklim değişikliğiyle mücadele, kadınların güçlendirilmesi ve kırsal kalkınma gibi konular önceliklidir. 189 üyesi bulunan Dünya Bankası’na katılmak için IMF üyesi olmak şarttır.

Uluslararası Para Fonu (IMF) Nedir?
IMF, 1944’te Bretton Woods’ta kurulan ve küresel ekonomik istikrarı sağlamayı amaçlayan bir finans kuruluşudur. 190’dan fazla üyesiyle, ülkelerin ekonomik büyüklüklerine göre belirlenen kotalar üzerinden işler; bu kotalar oy hakkını da etkiler. IMF’nin temel hedefleri:

• Ekonomik istikrarı korumak,
• Uluslararası ticareti teşvik etmek,
• Ödemeler dengesi sorunlarını çözmek.
• IMF, üye ülkelerin ekonomik durumlarını izler, analizler yapar ve politika önerileri sunar. Finansal krizlerde kredi programlarıyla destek olur; bu krediler, genellikle bütçe disiplini ve yapısal reformlar içeren koşullara bağlıdır. Ayrıca teknik yardım, kapasite geliştirme ve danışmanlık hizmetleriyle uzun vadeli büyümeyi destekler.

Dünya Bankası ve IMF Arasındaki Farklar
Her iki kuruluş da ekonomik istikrar ve kalkınma hedeflese de odakları ve yöntemleri farklıdır:

Fon Sağlama Yöntemleri: Dünya Bankası tahvil ihracı ve üye katkılarıyla uzun vadeli finansman sağlar; IMF ise kotalarla kısa vadeli krediler sunar.
Çalışma Şekilleri: Dünya Bankası, altyapı ve kalkınma projelerine odaklanırken uzun vadeli çözümler üretir; IMF, kısa vadeli kriz yönetimi ve politika rehberliğiyle öne çıkar.
Bu farklılıklar, iki kuruluşu birbirini tamamlayan bir yapı haline getirir.
Türkiye’nin Dünya Bankası ve IMF ile İlişkisi
Türkiye, 1947’de Bretton Woods sistemine katılarak Dünya Bankası ve IMF ile ilişkilerini başlattı. Savaş sonrası kalkınma hedefleri doğrultusunda Dünya Bankası’ndan baraj, karayolu ve enerji projeleri için finansman aldı; zamanla eğitim, sağlık ve tarım projeleri de desteklendi. IMF ile ilişkiler ise ekonomik kriz dönemlerinde yoğunlaştı; ilk Stand-By anlaşması 1961’de imzalandı. Bu anlaşmalar, ödemeler dengesi açıklarını kapatmak ve reformları hayata geçirmek için kullanıldı. Günümüzde Türkiye, IMF ile mali destekten ziyade teknik iş birliği sürdürüyor; Dünya Bankası ile ise yeşil enerji, tarım ve şehirleşme projelerinde çalışıyor. IMF’de oy hakkı %0,98 civarında olan Türkiye, her iki kurumda da aktif bir üye.